VS-Afrika handelsakkoord hangt aan zijden draadje

Afrikaanse economieën in crisis na aflopen handelsprogramma

De toekomst van handelsrelaties tussen de Verenigde Staten en 32 Afrikaanse landen hangt aan een zijden draadje nu de African Growth and Opportunity Act (AGOA) op 30 september 2025 is afgelopen, waardoor duizenden banen en hele industrieën op het continent in gevaar komen. Het baanbrekende handelsakkoord, dat sinds 2000 belastingvrije toegang tot Amerikaanse markten bood voor meer dan 6.000 Afrikaanse producten, is een slachtoffer geworden van politieke onzekerheid en verschuivende handelsprioriteiten in Washington.

Lesotho's denimindustrie op de rand van afgrond

In het bergkoninkrijkje Lesotho, bekend als Afrika's 'denimhoofdstad,' staan textielfabrieken die ooit bruisten van activiteit nu stil. De economie van het land, die sterk afhankelijk is van AGOA-voordelen, staat voor mogelijke ineenstorting nu Amerikaanse afnemers zoals Levi's en Wrangler al bestellingen hebben geannuleerd na het aflopen van het handelspact. 'Er heerst een gevoel van verraad in Lesotho dat ze eerst goedkoop de spijkerbroeken mochten maken voor de VS en daarna zo aan de kant werden gezet,' zegt Afrika-correspondent Elles van Gelder.

Lesotho exporteerde jaarlijks ongeveer $237 miljoen aan textiel naar de Verenigde Staten, goed voor ongeveer 11% van het bbp. De crisis bedreigt meer dan 12.000 textielarbeiders, voornamelijk vrouwen die de textielindustrie in dit land domineren waar de helft van de bevolking onder de armoedegrens leeft. Volgens recente rapporten is de situatie zo nijpend geworden dat de regering een ramptoestand van twee jaar heeft afgekondigd.

Breed effect in heel Afrika

De gevolgen reiken veel verder dan Lesotho. In Kenia gaat ongeveer 80% van de textiel- en kledingproductie naar de Verenigde Staten, wat bijna 70.000 mensen werk biedt. Ook de vanille-industrie in Madagaskar, die driekwart van de oogst naar Amerikaanse markten exporteert, staat voor onzekerheid. 'Het mogelijke einde van het akkoord gaat met name gevoeld worden in de vijf landen met een hoge utilization rate, zoals Lesotho en Kenia,' zegt hoogleraar Armin Cuyvers, die veel lesgeeft in Afrikaanse landen. 'Daar hebben bedrijven zich gericht op de Amerikaanse handelsketens. Als Amerika de deal niet voortzet, is er zeker schade.'

Historische context en gemiste kansen

AGOA werd in 2000 opgericht als paradepaardje van president Bill Clinton, ontworpen om handel te stimuleren en de Verenigde Staten voet aan de grond te geven in de regio. Het programma stond meer dan 1.800 Afrikaanse producten toe - van auto-onderdelen uit Zuid-Afrika tot cacao uit Ivoorkust en ruwe olie uit Angola - om de Amerikaanse markt te betreden zonder invoerrechten.

Hoogleraar Cuyvers merkt echter op dat het akkoord niet zo succesvol is gebleken als aanvankelijk werd gehoopt. 'Een van de doelen van Clinton was om Afrika economisch te ontwikkelen, maar dat doel is heel beperkt bereikt. Daarnaast wilde Amerika zich beter positioneren in de regio, ook dat is niet gelukt.' Dit falen wordt grotendeels toegeschreven aan China's opkomst als Afrika's grootste handelspartner en kredietverstrekker sinds de eeuwwisseling.

China's groeiende invloed

Terwijl de Verenigde Staten worstelen met de verlenging van AGOA, heeft China afspraken gemaakt met 53 Afrikaanse landen, waardoor duizenden producten belastingvrij naar de Chinese markt kunnen worden geëxporteerd. 'De VS is een veel kleinere handelspartner voor Afrika dan Europa en China,' legt Cuyvers uit. 'Het feit is dat de Amerikaanse benadering niet werkt: die draagt niet bij aan de diversificatie van producten.'

Hoogleraar Chibuike Uche van het African Studies Centre Leiden is het daarmee eens en benadrukt dat armoede toeneemt wanneer er geen waarde wordt toegevoegd aan een natuurlijke grondstof of product. 'De Chinezen begrijpen dat goed. Zij verstrekken bijvoorbeeld leningen aan cacaobedrijven in Ghana, zodat die de bonen kunnen verwerken tot chocolade en vervolgens exporteren.' Recente analyses suggereren dat China strategisch gepositioneerd is om het economische vacuüm op te vullen dat door het aflopen van AGOA is ontstaan.

Uitdagingen voor economische diversificatie

Het fundamentele probleem, volgens experts, is dat veel Afrikaanse sectoren zich nog in de beginfase van de waardeketen bevinden. 'Echte economische winst zit pas in de latere fasen van verwerking,' zegt Cuyvers. 'Neem bijvoorbeeld rauwe cacaobonen: daarmee verdien je nauwelijks iets. Worden ze echter verwerkt tot chocolade of andere eindproducten, zoals Nestlé doet, dan ligt de winst veel hoger.'

Dit gebrek aan waardetoevoeging heeft de ontwikkelingsimpact van AGOA beperkt. Hoewel het programma een enorme impuls gaf aan de textiel- en kledingsector, waardoor landen als Lesotho en Kenia konden concurreren met grote Aziatische exporteurs zoals Bangladesh en Vietnam, slaagde het er niet in bredere economische transformatie te stimuleren.

Politieke onzekerheid en toekomstvooruitzichten

Het aflopen komt midden in politieke onzekerheid in Washington, waar tweeledige wetgeving om AGOA te verlengen tot 2041 is vastgelopen. Senator John Kennedy heeft onlangs de AGOA Extension and Bilateral Engagement Act ingediend om het programma met twee jaar te verlengen en tegelijkertijd Amerikaanse handelsbelangen te versterken en Chinese invloed in Afrika tegen te gaan. Maar met het programma dat al is afgelopen, kan de schade voor veel Afrikaanse bedrijven onomkeerbaar zijn.

'Hoe meer de VS schade aanricht, hoe meer ruimte er ontstaat voor China en Europa om een deel van dat gat op te vullen,' voorspelt Cuyvers. 'Maar ik verwacht niet dat de handelsstroom binnen een week zal verschuiven; dat heeft tijd nodig.' De directe impact wordt echter al gevoeld in fabriekssluitingen en banenverlies in meerdere Afrikaanse landen.

De situatie benadrukt de precaire aard van Afrika's handelsrelaties en de dringende behoefte aan meer duurzame economische partnerschappen die echte ontwikkeling bevorderen in plaats van tijdelijke markttoegang.