Slowaaks Grondwetswijziging Daagt EU-Gelijkheidskader Uit
In een beweging die schokgolven door de Europese Unie heeft gestuurd, heeft Slowakije op 1 november 2025 een controversieel grondwetsamendement ingevoerd dat de rechten van partners van hetzelfde geslacht aanzienlijk beperkt en nationale soevereiniteit boven EU-recht stelt op culturele en ethische kwesties. Het amendement, gepromoot door nationalistisch premier Robert Fico, erkent slechts twee geslachten—man en vrouw—en beperkt adoptierechten uitsluitend tot gehuwde stellen, waardoor partners van hetzelfde geslacht effectief worden uitgesloten aangezien zij niet kunnen trouwen in Slowakije.
"Dit is niet de weg naar een rechtvaardiger en humaner land," verklaarde Slowaaks ombudsman Róbert Dobrovodský, die waarschuwde dat het amendement de rechtszekerheid voor minderheden ondermijnt en in conflict kan komen met EU-verdragen.
Ongelijke LGBTIQ+-Rechten in de EU
De Slowaakse ontwikkeling benadrukt de schrijnende verschillen in LGBTIQ+-rechten binnen de 27-leden unie. Hoewel sociale acceptatie over het algemeen is toegenomen, blijft het juridische kader gefragmenteerd. Momenteel hebben slechts 15 EU-landen het homohuwelijk gelegaliseerd, terwijl andere verschillende gradaties van geregistreerd partnerschap aanbieden of volledige verboden handhaven.
In buurland Polen heeft de regering van premier Donald Tusk recentelijk een "nabestaandenwet" voorgesteld om geregistreerde partnerschappen te legaliseren, hoewel het stopt voor adoptie door partners van hetzelfde geslacht. "Dit vertegenwoordigt een stap voorwaarts voor LGBTIQ+-rechten in onze traditioneel katholieke samenleving," vertelde een regeringswoordvoerder aan verslaggevers.
Hongarije, onder premier Viktor Orbán, is ook bekritiseerd voor het terugdraaien van LGBTIQ+-rechten onder het mom van "kindbescherming," inclusief recente wettelijke wijzigingen gericht op het beperken van Pride-marsen.
EU-Reactie en Strategie
De Europese Commissie heeft de groeiende bedreigingen voor LGBTIQ+-gemeenschappen binnen de unie erkend. In oktober 2025 heeft de Commissie haar LGBTIQ+-Gelijkheidsstrategie voor 2026-2030 aangenomen, met als doel haat te bestrijden en diversiteit te bevorderen.
EU-commissaris voor Gelijkheid Hadja Lahbib benadrukte de urgentie: "Vooruitgang kan nooit als vanzelfsprekend worden beschouwd. In heel Europa en daarbuiten worden LGBTIQ+-mensen geconfronteerd met toenemende haat en angst. Wanneer mensen zich onveilig voelen, wenden zij zich tot de EU. Wij moeten hun baken van hoop zijn."
De strategie omvat maatregelen om online haatzaaien te bestrijden en schadelijke praktijken zoals conversietherapie aan te pakken, hoewel Lahbib opmerkte dat een algeheel EU-verbod op conversiepraktijken uitdagend blijft vanwege bevoegdheden van lidstaten.
Internationale Zorgen en Juridische Implicaties
De Venetië-Commissie van de Raad van Europa, een adviesorgaan voor constitutionele zaken, had naar verluidt kritiek geuit op het Slowaakse amendement vóór de goedkeuring. Mensenrechtenorganisaties hebben de beweging veroordeeld, waarbij Amnesty International Slowakije-directeur Rado Sloboda het "verwoestend nieuws" noemde en "weer een donkere dag voor Slowakije."
De bewering van het amendement dat nationaal recht voorrang heeft boven EU-recht op culturele en ethische kwesties roept fundamentele vragen op over de voorrang van EU-recht, een hoeksteen van Europese integratie sinds de jaren 1960.
Terwijl de EU worstelt met deze uitdagingen, dient de Slowaakse zaak als een schrijnende herinnering dat de strijd voor LGBTIQ+-gelijkheid een voortdurende strijd blijft op het continent, die de zeer fundamenten van het Europese project's toewijding aan fundamentele rechten en vrijheden op de proef stelt.