Europese mediavrijheid onder druk ondanks nieuwe wetten
De Europese mediavrijheid staat voor ongekende uitdagingen ondanks baanbrekende wetgeving die journalisten en democratische waarden op het continent moet beschermen. De Europese Federatie van Journalisten (EFJ) heeft een dringende oproep tot actie gedaan en gewaarschuwd dat implementatieproblemen en aanhoudende bedreigingen de persvrijheid blijven ondermijnen.
Implementatiefalen van de Europese Mediavrijheidswet
De Europese Mediavrijheidswet (EMFA), die in augustus 2025 volledig van kracht werd, werd geprezen als een baanbrekende verordening om mediapluralisme en redactionele onafhankelijkheid te waarborgen. EFJ-voorzitter Maja Sever onthult echter dat de implementatie in de praktijk aanzienlijk tekortschiet. 'We verwelkomen de inwerkingtreding van de Europese Mediavrijheidswet, maar de ervaring van onze aangesloten organisaties in heel Europa toont aan dat de implementatie in de praktijk serieuze obstakels kent,' vertelde Sever aan European Newsroom.
Volgens EFJ-monitoring omvatten de belangrijkste problemen toezichthouders zonder echte onafhankelijkheid en middelen, voortdurende politieke invloed op publieke omroepen, en lidstaten die vertraging oplopen of weerstand bieden aan afstemming met EMFA-vereisten. Hongarije heeft zelfs de juridische basis van de EMFA voor het EU-Hof van Justitie aangevochten, terwijl andere landen nationale wetgeving aanpassen om politieke controle over media te behouden.
SLAPP-rechtszaken: Het stille wapen tegen journalistiek
Strategische rechtszaken tegen publieke participatie (SLAPPs) zijn een steeds vaker gebruikt middel geworden om journalisten in heel Europa te intimideren en het zwijgen op te leggen. Deze misbruikmakende rechtszaken, vaak aangespannen door machtige individuen en bedrijven, zijn bedoeld om de middelen van journalisten uit te putten in plaats van legitieme juridische claims te winnen.
'Hoewel we de goedkeuring van de EU Anti-SLAPP-richtlijn verwelkomen, vinden we dat bestaande mechanismen nog steeds onvoldoende zijn,' benadrukte Sever. 'Momenteel geldt bescherming voornamelijk voor grensoverschrijdende zaken, terwijl de meeste misbruikmakende rechtszaken puur nationaal zijn en buiten het toepassingsgebied van de richtlijn vallen.'
Recente gegevens van Liberties' Media Freedom Report 2025 tonen aan dat tussen 2010 en 2023 1.049 SLAPPs werden aangespannen in 41 Europese landen, met 166 zaken alleen al in 2023. Opmerkelijke gevallen omvatten de lasterzaak van Gaz System tegen Poolse journalisten en de intimidatie van journalisten in Malta na de moord op Daphne Caruana Galizia.
Kwetsbare journalisten hebben betere bescherming nodig
Freelancers en journalisten die in hoogrisico-omgevingen werken, blijven bijzonder kwetsbaar voor deze bedreigingen. 'Onze ervaring toont duidelijk aan dat freelancers en journalisten die in hoogrisico-omgevingen werken het meest kwetsbaar zijn,' verklaarde Sever. 'Hoewel sommige media-organisaties en vakbonden goed zijn uitgerust om ondersteuning te bieden, blijven er aanzienlijke hiaten bestaan, bijvoorbeeld bij grensoverschrijdende verslaggeving en journalisten die in conflictgebieden werken.'
De EFJ en het Europees Vakbondsverbond pleiten voor uitgebreide maatregelen, waaronder het uitbreiden van anti-SLAPP-bescherming naar alle zaken, het opzetten van effectieve vroegtijdige afwijzingssystemen, strengere sancties voor misbruikmakende eisers, en toegewijde juridische en financiële ondersteuningsfondsen voor journalisten.
Oproep tot concrete actie en consequenties
Sever heeft specifieke aanbevelingen gedaan om deze uitdagingen aan te pakken. 'We zijn van mening dat de Europese Commissie duidelijke consequenties moet definiëren voor lidstaten die er niet in slagen de EMFA volledig en oprecht te implementeren, inclusief financiële en procedurele sancties, en moet een operationeel plan opstellen met tijdlijnen, meetbare indicatoren en een escalatieladder van maatregelen.'
De EFJ-voorzitter benadrukte ook het belang van het opleiden van rechters en advocaten om SLAPPs te herkennen en journalistiek in het publieke belang te beschermen. 'We roepen de EU en lidstaten daarom op om anti-SLAPP-beleid tot prioriteit te maken en ervoor te zorgen dat juridische intimidatie die gericht is op het tot zwijgen brengen van onderzoeksjournalistiek voor eens en voor altijd wordt gestopt.'
Terwijl de EU Anti-SLAPP-wetgeving wordt geïmplementeerd, en met de EMFA nu van kracht, zullen de komende maanden cruciaal zijn om te bepalen of deze baanbrekende verordeningen de Europese mediavrijheid effectief kunnen beschermen of dat implementatieproblemen hun beoogde impact blijven ondermijnen.