Zwitserse techgigant Proton begint serverexodus vanwege surveillance-angst
Proton, de in Zwitserland gevestigde aanbieder van versleutelde e-mail en privacy-diensten, is begonnen met het verplaatsen van zijn infrastructuur uit Zwitserland als reactie op voorgestelde surveillancewetgeving die CEO Andy Yen waarschuwt het land zou kunnen veranderen in een 'politiestaat.' Het bedrijf, dat wereldwijd meer dan 100 miljoen gebruikers heeft, verplaatst servers naar Duitsland en Noorwegen als voorzorgsmaatregel tegen de herziene Verordening over de bewaking van het post- en telecommunicatieverkeer (VÜPF).
De controversiële VÜPF-revisie
De Zwitserse Bondsraad, onder leiding van minister van Justitie Beat Jans, stelde in januari 2025 wijzigingen voor aan de VÜPF die de surveillancemogelijkheden aanzienlijk zouden uitbreiden. Volgens de voorgestelde wijzigingen zouden versleutelde dienstverleners zoals Proton en Threema gebruikers moeten identificeren, metadata moeten verzamelen inclusief locatie en communicatiepatronen, en geautomatiseerde toegangsportalen voor wetshandhaving moeten ontwikkelen. 'Dit zou een enorme inbreuk op de privacy zijn,' vertelde Yen aan de Zwitserse publicatie NZZ. 'We hebben het over een geautomatiseerde achterdeur die mogelijk elke politieagent en aanklager toegang zou kunnen geven tot de gegevens van onze klanten.'
De voorgestelde verordening creëert drie categorieën voor afgeleide communicatiedienstverleners (AAKD), waarbij Proton mogelijk de strengste eisen zou krijgen. Bedrijven met meer dan 1 miljoen gebruikers of CHF 100 miljoen jaaromzet zouden volledige monitoringmogelijkheden moeten implementeren met technische interfaces voor autoriteiten.
Politieke tegenwind en democratische zorgen
Bijna alle grote Zwitserse politieke partijen hebben de voorgestelde wijzigingen afgewezen, waaronder de SVP, FDP, GLP, SP en Groenen. Critici beweren dat de maatregelen buiten proportie zijn en de wettelijke grondslagen overschrijden. Op 10 december 2025 nam de Kantonsraad een motie aan die de Bondsraad verplicht de verordening fundamenteel te herzien en een nieuwe consultatie uit te voeren.
Yen uitte bijzondere bezorgdheid over het democratische proces: 'Wie wetgeving aan de politie overlaat, moet niet verbaasd zijn als hij op een dag wakker wordt in een politiestaat,' waarschuwde hij. 'De regering verloor eerder in de rechtbank, en nu kiezen ze toch voor een verordening om hun doel te bereiken. Je kunt geen referendum indienen tegen verordeningen, ook al gaat deze ver ver buiten het wettelijk kader.'
Proton's reactie en infrastructuurverschuiving
Proton is begonnen met het dupliceren van zijn volledige infrastructuur, waarbij gegevens nu op servers in Zwitserland, Duitsland en Noorwegen staan. Het bedrijf kan Zwitserse systemen indien nodig snel uitschakelen. 'Ik hoopte altijd dat ik nooit zulke stappen zou hoeven nemen,' zei Yen. 'Maar de omgeving in Zwitserland is momenteel te onzeker voor ons. We hadden geen andere keuze dan ons vertrek te plannen.'
Het bedrijf is ook begonnen met het aannemen van meer personeel buiten Zwitserland en heeft sommige bestaande medewerkers verplaatst. Proton's nieuwe AI-assistent Lumo zal het eerste product zijn dat verhuist, wat een investering van meer dan €100 miljoen in EU-infrastructuur vertegenwoordigt.
Bredere implicaties voor Zwitserse tech
Yen stelt dat de regelgeving oneerlijke concurrentie creëert: 'Het is absurd: de meeste landen creëren barrières voor buitenlandse bedrijven, maar Zwitserland zou met de VÜPF barrières opwerpen voor binnenlandse bedrijven,' legde hij uit. 'Voor Proton, het Zwitserse bedrijf, zouden veel strengere regels gelden dan voor Google. En dit terwijl Google ook duizenden werknemers in Zwitserland heeft, zijn diensten hier vermarkt, en zelfs meer gebruikers heeft dan Proton.'
De CEO, een voormalig deeltjesfysicus die na zijn promotie aan Harvard bij CERN werkte, richtte Proton op na de onthullingen van Edward Snowden in 2013 over NSA-surveillance. Het bedrijf opereert als een non-profit stichting om te zorgen dat zijn missie niet wordt aangetast door zakelijke belangen.
Veiligheid vs. privacy-debat
Terwijl autoriteiten beweren dat de maatregelen nodig zijn om ernstige misdaden zoals drugshandel en terrorisme te bestrijden, waarschuwen privacy-voorstanders voor de gevaren van massa-surveillance. 'Metadata is zeer gevoelige data en maakt verstrekkende conclusies over het leven van mensen mogelijk,' merkte Yen op, waarbij hij voormalig NSA-directeur Michael Hayden citeerde: 'We doden mensen op basis van metadata.'
Proton houdt vol dat het al samenwerkt met wetshandhaving wanneer legitieme onderzoeken specifieke individuen targeten, waarbij ongeveer 50 van zijn 500 werknemers zijn toegewijd aan het identificeren van crimineel gebruik van zijn platform. Het bedrijf weigert echter massa-surveillancesystemen te implementeren die de privacy van alle gebruikers zouden compromitteren.
De situatie blijft zich ontwikkelen, waarbij de Bondsraad naar verwachting in de herfst van 2025 zal beslissen over de definitieve versie van de VÜPF-revisie. Voorlopig dient Proton's gedeeltelijke vertrek als een duidelijke waarschuwing over de potentiële gevolgen van surveillance-overreach in een van Europa's laatste privacy-toevluchtsoorden.