VS-sancties treffen Servische tankstations door Russisch eigendom

Sancties verstoren Servische olievoorziening

Amerikaanse sancties tegen Russische bedrijven hebben directe problemen veroorzaakt bij Servische tankstations, waarbij betalingssystemen uitvallen en olieaanvoer wordt stopgezet. De sancties tegen Naftna Industrija Srbije (NIS), het grootste oliebedrijf van Servië, traden op 9 oktober 2025 in werking na maanden van vertragingen en diplomatieke inspanningen van Belgrado om vrijstellingen te verkrijgen.

Betalingsproblemen bij de pomp

Servische automobilisten kregen onverwachte betalingsproblemen bij het tanken bij NIS-stations. 'Veel mensen die vanochtend hun auto hadden volgetankt, keken vreemd op toen hun bankpas aan de kassa niet werkte,' meldde Thijs Kettenis, NOS-correspondent voor Zuidoost-Europa. De betaalautomaten bij NIS-pompen weigeren nu Mastercard, Visa en American Express-passen omdat deze Amerikaanse bedrijven geen zaken meer mogen doen met het gesanctioneerde Servische bedrijf. Klanten kunnen alleen betalen met het Servische binnenlandse betalingssysteem of contant.

De sancties hingen NIS al sinds januari 2025 boven het hoofd, maar het bedrijf had meerdere keren respijt gekregen om oplossingen te zoeken. Volgens Al Jazeera bevestigde NIS dat het geen nieuwe verlenging kreeg van het Amerikaanse ministerie van Financiën en nu werkt aan verwijdering van de sanctielijst.

Russisch eigendom centraal

De kern van het probleem ligt in de eigendomsstructuur van NIS. Het staatsbedrijf werd in 2008 geprivatiseerd, waarbij meer dan de helft in Russische handen kwam. Wikipedia-gegevens tonen dat Gazprom Neft momenteel direct en indirect 50% van de NIS-aandelen bezit, terwijl de Servische regering ongeveer 30% behoudt. Deze Russische meerderheidseigendom activeerde de Amerikaanse sancties onder het VS-beleid dat Russische entiteiten viseert.

President Aleksandar Vucic had maandenlang geprobeerd aandelen van Gazprom terug te kopen om het Russische eigendom onder de 50% te brengen, wat de sancties zou hebben opgeheven. Gazprom weigerde echter te verkopen. De enige overgebleven optie zou nationalisatie zijn - in feite onteigening van de Russische eigenaren - maar Vucic heeft deze aanpak herhaaldelijk afgewezen. 'Nationalisatie is misschien de enige uitweg, maar het is het laatste wat ik zal doen,' herhaalde Vucic vandaag.

Economische belangen voor Servië

De situatie heeft aanzienlijke economische gevolgen voor Servië. NIS vertegenwoordigt een van de grootste en meest winstgevende bedrijven in het land en dient als een cruciale pijler van zowel de economie als de staatsfinanciën. Het bedrijf exploiteert de enige olieraffinaderij van Servië, net buiten de hoofdstad Belgrado, en runt ongeveer 330 tankstations - verreweg de meeste in het land.

Euronews meldt dat NIS meer dan 5.000 mensen in dienst heeft en 11,9% bijdraagt aan de Servische staatsbegroting en 6,9% aan het BBP. De inkomsten van het bedrijf dekken 12% van de Servische nationale begroting, wat zijn financiële gezondheid cruciaal maakt voor de economische stabiliteit van het land.

Verstoringen in toeleveringsketen

De sancties hebben al geleid tot problemen in de toeleveringsketen. Kroatië stopte vanmorgen met het leveren van olie via de enige pijplijn die NIS bevoorraadt, verwijzend naar dezelfde sanctiebezwaren. NIS exploiteert ook tankstations in buurland Bosnië en Herzegovina, waar klanten nu alleen contant kunnen betalen.

Hoewel NIS verzekert dat het enige tijd kan blijven opereren met huidige voorraden, lijken tekorten en prijsstijgingen op lange termijn onvermijdelijk als er niets verandert. Vucic verklaarde dat de raffinaderij tot ten minste 1 november open kan blijven, maar uitte zorgen over mogelijke banenverlies. 'Ik hoop dat NIS geen grote aantallen mensen gaat ontslaan,' zei hij. Grootschalige import van benzine als alternatief zou duur zijn en de nodige infrastructuur ontbreekt.

Geopolitieke balanceeract

De sancties plaatsen president Vucic in een moeilijke geopolitieke positie. Hoewel hij de sleutel in handen heeft om de situatie op te lossen via nationalisatie, zou dit zeker leiden tot grote conflicten met Moskou - iets wat Vucic koste wat kost wil vermijden. Servië onderhandelt momenteel met Rusland over goedkope gasleveringen - iets dat waarschijnlijk zou eindigen als Vucic NIS uit Russische handen zou nemen.

Bovendien zou conflict met Rusland het einde betekenen van Vucic's delicate geopolitieke balanceeract. Hij probeert goede banden te onderhouden met de Europese Unie, waarmee Servië onderhandelt over lidmaatschap, terwijl hij tegelijkertijd vriendschappelijke betrekkingen onderhoudt met de Russische president Vladimir Poetin. Servië doet daarom niet mee aan westerse sancties tegen Rusland na de invasie in Oekraïne in 2022.

Deze houding is Brussel een doorn in het oog, maar de EU heeft tot nu toe vermeden te veel druk uit te oefenen op Vucic, uit vrees dat ze hem dan rechtstreeks in de armen van Poetin drijft. Daarom komt de druk waaronder Vucic nu komt te staan door de problemen bij NIS de EU niet slecht uit.

Vucic heeft de hoop niet opgegeven dat Gazprom alsnog een deel van zijn aandelen vrijwillig verkoopt. 'We gaan met de Russen praten, want met de Amerikanen valt er niets meer te bespreken,' verklaarde hij, wat zijn voortdurende voorkeur voor diplomatieke oplossingen boven confronterende maatregelen aangeeft.